Περαστικός έξω από την Εθνική Τράπεζα στην Ελλάδα. Οι Ελληνικές τράπεζες βελτίωσαν τη ρευστότητά τους, την ποιότητα των στοιχείων του ενεργητικού και τη διακυβέρνησή τους (φωτογραφία: Michalis Karagiannis/Newscom)
Ελλάδα: Μεγάλη Πρόοδος, Χρειάζεται όμως Δράση για την Αντιμετώπιση των Κληροδοτημάτων της Κρίσης και την Ενίσχυση της Ενιαίας Ανάπτυξης
2 Αυγούστου 2018
Η Ελλάδα εξάλειψε με επιτυχία τις εξαιρετικά υψηλές δημοσιονομικές ανισοσκέλειες και τα ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές και αποκατέστησε την ανάπτυξη. Τώρα πρέπει να αναλάβει δράση για την αντιμετώπιση των κληροδοτημάτων της κρίσης και για την ενίσχυση της ενιαίας ανάπτυξης, αναφέρει το ΔΝΤ στον ετήσιο έλεγχο της υγείας της οικονομίας της χώρας.
σχετικοί σύνδεσμοι
Με την δημοσίευση της ετήσιας έκθεσης για την κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας, το IMF Country Focus έκανε μια συζήτηση με τον επικεφαλής του ΔΝΤ στην Ελλάδα, τον κύριο Πήτερ Ντόλμαν, σχετικά τα συνολικά ευρήματα της έκθεσης, τις πιο σημαντικές συστάσεις που θα βοηθούσαν στη βελτίωση των προοπτικών ανάπτυξης και του επίπεδου ζωής της χώρας, καθώς και για τη μελλοντική σχέση του Ταμείου με την Ελλάδα.
1) Η Ελλάδα έχει φτάσει στο τέλος του προγράμματός της με το ΔΝΤ. Τι πέτυχε η Ελλάδα κατά τη διάρκειά του;
“Πριν απαντήσω στην ερώτησή σας, επιτρέψτε μου να εκφράσω τα ειλικρινή συλλυπητήριά μου για την πρόσφατη τραγωδία από τις πυρκαγιές που έπληξαν της περιοχή της Αττικής.”
Όσον αφορά το ερώτημα σας, Η Ελλάδα έχει να επιδείξει πολλές επιτυχίες. Έχει εξαλείψει τα υπερβολικά δημοσιονομικά ελλείμματα της (από έλλειμμα 15 τοις εκατό του ΑΕΠ το 2009 σε πλεόνασμα λίγο πάνω από ένα τοις εκατό το 2017), και έχει σχεδόν ισοσκελίσει τις εξωτερικές και τις τρέχουσες συναλλαγές. Για να γίνει αυτό χρειάστηκε να ληφθούν ορισμένες δύσκολες αποφάσεις, όπως για τις συντάξεις και τις φορολογικές μεταρρυθμίσεις, καθώς και για τη βελτίωση της δημόσιας διοίκησης, όπως για παράδειγμα για μια πιο ανεξάρτητη φορολογική διοίκηση.
Ταυτόχρονα, η Ελλάδα έχει δημιουργήσει καλύτερους μηχανισμούς κοινωνικής προστασίας, όπως το Εισόδημα Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Η Ελλάδα κατέστησε επίσης τις αγορές εργασίας της πιο ευέλικτες και τους μισθούς πιο ανταγωνιστικούς.
Στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, απελευθερώθηκαν πολλοί τομείς σύμφωνα με τις συστάσεις του ΟΟΣΑ, το πλαίσιο αδειοδότησης των επενδύσεων έγινε πιο φιλικό προς την επιχειρηματικότητα, και αφαιρέθηκαν εμπόδια στον ανταγωνισμό σε ορισμένα κλειστά επαγγέλματα.
Πιο πρόσφατα, ή Ελλάδα δρομολόγησε μια σημαντική νομική εργαλειοθήκη για να βοηθήσει την επίλυση του θέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων, που είναι ουσιαστικής σημασίας για την εξυγίανση των τραπεζών. Αυτές οι προσπάθειες, σε συνδυασμό με τις καλύτερες εξωτερικές συνθήκες και άλλους παράγοντες, αποκατέστησαν την ανάπτυξη και σε μεσοπρόθεσμη βάση αναμένουμε την επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Οι κυβέρνηση επανάκτησε επίσης πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές, αν και μέχρι στιγμής κυρίως για δραστηριότητες διαχείρισης ενεργητικού-παθητικού.
2) Η Εφεδρική ( Stand - By ) Συμφωνία του ΔΝΤ που Εγκρίθηκε επί της αρχής δεν ενεργοποιήθηκε ποτέ. Σημαίνει αυτό ότι η Ελλάδα δεν εφάρμοσε επαρκείς μεταρρυθμίσεις;
Η συμφωνία για τη στήριξη του προγράμματος οικονομικής προσαρμογής των αρχών εγκρίθηκε επί της αρχής και θα ενεργοποιούνταν όταν το Ταμείο θα ελάμβανε συγκεκριμένες και αξιόπιστες διασφαλίσεις από τους Ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του χρέους, και με την προϋπόθεση ότι θα συνεχίζονταν η εφαρμογή του οικονομικού προγράμματος της Ελλάδας.
Αν και δεν δόθηκαν έγκαιρα επαρκείς διασφαλίσεις για την ελάφρυνση του χρέους, η συμφωνία βοήθησε στη δημιουργία εμπιστοσύνης στους πιστωτές για την εκταμίευση προς την Ελλάδα, και στο κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης του προγράμματος του ΕΜΣ τον Ιούλιο του 2017. Μας παρείχε επίσης ένα καλό πλαίσιο για το στενό συντονισμό με την Ελλάδα και τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς σε θέματα πολιτικής, και ενίσχυσε την επίτευξη αποτελεσμάτων.
3) Μετά την ανάκαμψη που αποκτήθηκε με πολλές θυσίες, έχει ξεφύγει από κινδύνους η χώρα;
Αν και έχουν επιτευχθεί πολλά, η Ελλάδα αντιμετωπίζει πολύ σημαντικά κληροδοτήματα της κρίσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα υπερβολικά υψηλά επίπεδα του δημόσιου χρέους, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, η ανεργία και τα υψηλά ποσοστά φτώχειας.
Η Ελλάδα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτά τα κληροδοτήματα πετυχαίνοντας επίσης υψηλότερη βιώσιμη ανάπτυξη, και να παραμείνει ανταγωνιστική στην ευρωζώνη. Στην τεχνική μας έκθεση κάνουμε έκκληση για την επανεξισορρόπηση της δημοσιονομική πολιτικής, την καλύτερη στήριξη της ανάπτυξης, την ενίσχυση των κοινωνικών μηχανισμών ασφάλειας, την πιο ενεργή ενίσχυση των ισολογισμών των τραπεζών, και τη λήψη περαιτέρω μέτρων για την ενίσχυση της παραγωγικότητας και τη βελτίωση της διακυβέρνησης. Η Ελλάδα θα χρειαστεί να συνεχίσει την προστασία των κοινωνικών και επενδυτικών δαπανών μέσα στο πλαίσιο των υψηλών στόχων για πλεονάσματα που συμφωνήθηκαν μεταξύ της Ελλάδας και των Ευρωπαίων εταίρων.
4) Πώς θα συνεχίσει τη συμμετοχή του το Ταμείο;
Όπως γίνεται με όλα τα μέλη του Ταμείου, θα συνεχίσουμε να πραγματοποιούμε τον ετήσιο έλεγχο της υγείας της οικονομίας, δηλαδή τη διαβούλευση του Άρθρου IV, η οποία περιλαμβάνει ενδελεχείς συζητήσεις με τις Ελληνικές αρχές σχετικά με το πλήρες φάσμα των οικονομικών πολιτικών. To Ταμείο συμμετέχει επίσης στη μετά-προγραμματική εποπτεία σε χώρες που ολοκληρώνουν την προγραμματική τους συμμετοχή με υψηλά υπόλοιπα αποπληρωμών προς εμάς, και για το λόγο αυτό οι συνεργασία μας με τις αρχές θα είναι πιο συχνές από τον ετήσιο κύκλο του Άρθρου IV.
Στο πλαίσιο αυτό, θα υποβάλλουμε εκθέσεις στο Διοικητικό μας Συμβούλιο δύο φορές το χρόνο μέσα από τη διαδικασία των διαβουλεύσεων το Άρθρου IV και της μετά-προγραμματικής εποπτείας με την επακόλουθη δημοσίευση των ευρημάτων μας. Στη διάρκεια αυτών των ενεργειών θα συνεργαστούμε με τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς.
Ένα σημαντικό μέρος της συνεργασίας με την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει πάρει τη μορφή της τεχνικής βοήθειας και αναμένουμε ότι θα συνεχίσουμε τη συνεργασία αυτή, αν μας το ζητήσουν οι αρχές, σε στοχευμένους τομείς, όπως τη φορολογική διοίκηση και τη διαχείριση των οικονομικών του δημοσίου.
5) Το χρέος της Ελλάδας εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλό. Είναι επαρκής η ελάφρυνση του χρέους από τους Ευρωπαίους εταίρους της Ελλάδας;
Η ελάφρυνση του χρέους που συμφωνήθηκε πρόσφατα με τους Ευρωπαίους εταίρους, σε συνδυασμό με ένα μεγάλο ταμειακό αποθεματικό και το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού δημόσιου χρέους είναι χαμηλότοκο δάνειο του επίσημου τομέα, ενισχύει σημαντικά τις προοπτικές της Ελλάδας για τη διατήρηση της πρόσβασης στις αγορές σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.
Ωστόσο, καθώς θα ωριμάζει το χρέος προς τον επίσημο τομέα και θα αντικαθίσταται με πιο ακριβό χρέος προς τις αγορές, η δυνατότητα της Ελλάδας για την εξυπηρέτηση το χρέους της θα καταστεί σταδιακά δύσκολη. Η Ελλάδα θα χρειαστεί να επιτύχει ταυτόχρονα υψηλή ανάπτυξη του ΑΕΠ και υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα για πολλά χρόνια, ώστε να κρατήσει το δημόσιο χρέος σε φθίνουσα πορεία.
Η δέσμευση των Ευρωπαίων εταίρων για την παροχή πρόσθετης ελάφρυνσης αν χρειαστεί, μετά από μια επανεξέταση το 2032, παρέχει ένα σημαντικό δίχτυ ασφαλείας προς την κατεύθυνση αυτή.
6) Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις για τις απότομες περικοπές των συντάξεων που εφάρμοσε η κυβέρνηση σύμφωνα με το πρόγραμμα. Γιατί είναι απαραίτητες αυτές οι περικοπές;
Τα προνομοθετημένα μέτρα που θα ισχύσουν το 2019 αποτελούν άλλο ένα σημαντικό βήμα προς την ενιαία ανάπτυξη. Δεν θα αλλάξουν το επίπεδο της συνολικής δημοσιονομικής ισορροπίας, θα βοηθήσουν όμως στη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ των συνταξιοδοτικών δαπανών, της στοχευμένης κοινωνικής στήριξης (περιλαμβάνοντας τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα και την ανεργία), και των επενδύσεων. Η μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού είναι ζωτικής σημασίας για να εξασφαλιστεί ότι το σύστημα μπορεί να ανταπεξέρχεται στις υποχρεώσεις του προς τους συνταξιούχους σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα, και θα βελτιώσει επίσης την αμεροληψία του συστήματος καί προς την τρέχουσα γενιά των συνταξιούχων, καί μεταξύ των σημερινών και των μελλοντικών συνταξιούχων. Ορισμένοι συνταξιούχοι με μακρύ ιστορικό ασφαλιστικών εισφορών θα ωφεληθούν από τη μεταρρύθμιση αυτή.
Στο υψηλότερο σημείο τους το 2015, οι συντάξεις απορροφούσαν το 38 τοις εκατό του προϋπολογισμού των δαπανών της γενικής κυβέρνησης, γεγονός που απαιτούσε κρατικές μεταβιβάσεις στο συνταξιοδοτικό σύστημα που αντιστοιχούσαν στο 9,5 τοις εκατό του ΑΕΠ. Το σύστημα κοινωνικής στήριξης της Ελλάδας εκείνης της εποχής επικεντρώνονταν κατά πολύ σε συντάξεις που ήταν εξαιρετικά γενναιόδωρες σε σύγκριση με τους μισθούς ή με τις ασφαλιστικές εισφορές των συνταξιούχων στο σύστημα όταν εργάζονταν. Οι μεγάλες συνταξιοδοτικές δαπάνες, περιλαμβανομένων των συντάξεων προς τους σχετικά εύπορους, άφηνε ελάχιστο χώρο για την άμεση στήριξη του πληθυσμού που κινδύνευε περισσότερο από τη φτώχεια, περιλαμβανομένων των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα και των ανέργων.
7) Γιατί ανησυχεί το ΔΝΤ για τα σχέδια των αρχών να επιστρέψουν στο παλιό σύστημα των συλλογικών διαπραγματεύσεων;
Ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα στην Ελλάδα τα τελευταία οκτώ χρόνια είναι η πιο ευέλικτη αγορά εργασίας, και μια πιο ανταγωνιστική μισθολογική δομή μετά τις μεταρρυθμίσεις στις συλλογικές διαπραγματεύσεις το 2011. Οι αρχές πάντα θεωρούσαν αυτές τις αλλαγές προσωρινές και τώρα σχεδιάζουν να τις ανατρέψουν, γεγονός που σημαίνει ότι η κυβέρνηση θα υποχρεωθεί εκ νέου να επεκτείνει τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας, οι οποίες έχουν συμφωνηθεί μεταξύ των εκπροσώπων εργοδοτών και εργαζομένων σε έναν συγκεκριμένο τομέα ή επάγγελμα, σε όλους τους εργαζόμενους στον τομέα ή στο επάγγελμα αυτό. Αυτό θα μειώσει την εργασιακή ευελιξία και θα υπάρξει κίνδυνος αποσύνδεσης των μισθών με την παραγωγικότητα σε επίπεδο εταιρείας, γεγονός που δεν συνάδει με τη μείωση της ανεργίας και τη βελτίωση της Ελληνικής ανταγωνιστικότητας στην ευρωζώνη. Θα περιορίσει επίσης την ευελιξία των εταιρειών να αναδιαρθρωθούν, πράγμα που εξακολουθεί να είναι απαραίτητο υπό το φως του επικρεμάμενου τραπεζικού, φορολογικού και ασφαλιστικού χρέους.
8) Μπορούν οι Ελληνικές τράπεζες να θεωρούνται πλέον υγιείς;
Οι Ελληνικές τράπεζες χτυπήθηκαν σκληρά από την κρίση. Μετά το κούρεμα στον ιδιωτικό τομέα στο πλαίσιο της αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους το 2012, τα στοιχεία του ενεργητικού των Ελληνικών τραπεζών έχασαν την αξία τους. Αυτή η απώλεια της αξίας των στοιχείων του ενεργητικού επιδεινώθηκε από τους δανειολήπτες των τραπεζών οι οποίοι απλά δεν μπορούσαν να εξυπηρετήσουν τα δάνειά τους, και από στρατηγικούς κακοπληρωτές που εκμεταλλεύτηκαν την προστασία προς τους δανειολήπτες, μέσα από ένα αναποτελεσματικό δικαστικό σύστημα, και σταμάτησαν να εξυπηρετούν δάνεια που στην πραγματικότητα μπορούσαν να αποπληρώσουν. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την απότομη αύξηση των αναλήψεων στο πρώτο εξάμηνο του 2015, περιόρισε σημαντικά τη δυνατότητα των τραπεζών να παράσχουν νέα δάνεια.
Κάτι το θετικό είναι η σταδιακή βελτίωση στο συνολικό εύρος σημαντικών τομέων, όπως στη συνολική ρευστότητα, στην ποιότητα των στοιχείων του ενεργητικού, και στη διακυβέρνηση. Όμως, τα χαρτοφυλάκια των τραπεζών συνεχίζουν να συρρικνώνονται με αρνητικές επιπτώσεις στο δανεισμό, και απαιτείται περαιτέρω ουσιαστική προσπάθεια για την αποκατάσταση της πλήρους εμπιστοσύνης προς το χρηματοοικονομικό σύστημα και για την αναβίωση του μεσολαβητικού ρόλου των τραπεζών.
Πολύ σημαντικό είναι ότι οι αρχές έχουν πλέον ενισχύσει τα νομοθετικά και κανονιστικά πλαίσια του χρηματοοικονομικού τομέα για να διευκολύνουν την επίλυση των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Αυτά τα εργαλεία θα πρέπει να ενεργοποιηθούν και θα πρέπει να αρθούν οι υπόλοιποι περιορισμοί στη ροή των κεφαλαίων με συνετό τρόπο, σύμφωνα με τον οδικό χάρτη που έχει συμφωνηθεί.
9) Το Ελληνικό πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων συνεχίζεται. Τι οφέλη λοιπόν θα πρέπει να περιμένει να αποκομίσει η Ελλάδα όταν εφαρμοστούν αυτές οι μεταρρυθμίσεις;
Η Ελλάδα χρειάζεται υψηλότερη, πιο περιεκτική και βιώσιμη ανάπτυξη. Επειδή η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια πολύ δύσκολη δημογραφική μετάβαση –έναν πληθυσμό που γερνάει και που μικραίνει, γεγονός που μεταφράζεται σε ένα μικρότερο εργατικό δυναμικό- πρέπει να κάνει ακόμη περισσότερα για να βελτιώσει τη συμμετοχή και την παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού, και για να προσελκύσει επενδύσεις.
Αναμένουμε ότι τα πλήρη οφέλη από τις τρέχουσες μεταρρυθμίσεις θα υλοποιηθούν σταδιακά, αλλά θα χρειαστούν συνεχιζόμενες μεταρρυθμιστικές προσπάθειες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βρίσκονται σε εξέλιξη, για να προσελκύσει η Ελλάδα περισσότερες επενδύσεις, για να δημιουργήσει περισσότερες ποιοτικές θέσεις εργασίας, και για να μπορεί να έχει την οικονομική δυνατότητα να παρέχει καλύτερη κοινωνική προστασία.
Η απαρέγκλιτη εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων θα βελτιώσει σταδιακά την ευημερία του Ελληνικού πληθυσμού καθιστώντας την οικονομία πιο ανθεκτική σε αναταράξεις, και κλείνοντας το κενό με τους εταίρους της Ευρωζώνης.