Πότε Μπορεί μια Χώρα να Δανειστεί από το ΔΝΤ; Μια χώρα μέλος μπορεί να ζητήσει οικονομική βοήθεια από το ΔΝΤ αν έχει ανάγκη ισολογισμού πληρωμών, δηλαδή αν δεν μπορεί να βρεί επαρκή χρηματοδότηση με προσιτούς όρους για να καλύψει τις καθαρές διεθνείς πληρωμές της διατηρώντας παράλληλα επαρκή αποθεματικά. Τα δάνεια του ΔΝΤ μετριάζουν τις προσαρμοστικές πολιτικές και μεταρρυθμίσεις που η χώρα πρέπει να εφαρμόσει προκειμένου να διορθώσει το πρόβλημα του ισολογισμού των πληρωμών της και να αποκαταστήσει τις συνθήκες για ισχυρή οικονομική ανάπτυξη.

Η Εναλασσόμενη Φύση των Δανείων του ΔΝΤ

Ο όγκος των δανείων που παρέχει το ΔΝΤ παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις από χρόνο σε χρόνο. Η πετρελαϊκή κρίση στη δεκαετία του 1970 και η κρίση των δανείων στη δεκαετία του 1980 προκάλεσαν σημαντικές αυξήσεις στην παροχή δανείων από το ΔΝΤ. Στη δεκαετία του 1990 η μεταβατική διαδικασία στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, καθώς και οι κρίσεις στις οικονομίες των αναδυόμενων αγορών αύξησαν τη ζήτηση για πόρους από το ΔΝΤ. Οι βαθειές κρίσεις στη Λατινική Αμερική κράτησαν επίσης ψήλα τη ζήτηση για πόρους του ΔΝΤ στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αλλά τα δάνεια αυτά αποπληρώθηκαν κατά το μαγαλύτερο μέρος τους με τη βελτίωση των συνθηκών. Η παροχή δανείων από το ΔΝΤ αυξήθηκε εκ νέου στα τέλη του 2008, καθώς η περίοδος της κεφαλαιακής αφθονίας και του χαμηλού κόστους οικονομικού ρίσκου ακολουθήθηκε από την παγκόσμια απομόχλευση στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης των αναπτυγμένων οικονομιών.

Η Διαδικασία Λήψης Δανείων από το ΔΝΤ

Όταν μια χώρα μέλος ζητήσει δάνειο από το ΔΝΤ, το δάνειο παρέχεται συνήθως κατόπιν «διευθέτησης» που, όταν χρείαζεται, μπορεί να ορίζει συγκεκριμένες πολιτικές και μέτρα που η χώρα συμφωνεί να εφαρμόσει προκειμένου να επιλύσει το πρόβλημα του ισολογισμού των πληρωμών της. Το οικονομικό πρόγραμμα που χαράσσεται μέσα στο πλαίσο της συμφωνίας δημιουργείται από τη χώρα μέλος σε συνεργασία με το ΔΝΤ και παρουσιάζεται στο Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΝΤ με τη μορφή Επιστολής Δήλωσης Προθέσεων. Όταν η συμφωνία εγκριθεί από το Συμβούλιο, το δάνειο συνήθως παρέχεται σε σταδιακές δόσεις κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του προγράμματος.

Δανειακά Όργανα του ΔΝΤ

Στη διάρκεια της ζωής του, το ΔΝΤ έχει δημιουργήσει διάφορα δανειακά όργανα ή «διευκολύνσεις» που τροποποιούνται προκειμένου να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες περιστάσεις των χωρών μελών του. Χώρες χαμηλού εισοδήματος μπορούν να δανειστούν με όρους παραχωρήσεων μέσω της Διευκόλυνσης Εκτεταμένης Πίστωσης (ΔΕΠ), της Διευκόλυνσης Ετοιμότητας Παροχής Πίστωσης (ΔΕΠΠ) και της Διευκόλυνσης Ταχείας Πίστωσης (ΔΤΠ) (ίδε Στήριξη Χώρων Χαμηλής Πίστωσης απο το ΔΝΤ). Δάνεια χωρίς όρους παραχωρήσεων παρέχονται συνήθως από τις Διευθετήσεις Ετοιμότητας (ΔΕ), από το Εύκαμπτο Πιστωτικό Όριο (ΕΠΟ) και από τη Διευκόλυνση Εκτεκταμένου Ταμείου (ΔΕΤ) (που συνήθως χρειάζεται για μακροπρόθεσμες ανάγκες). Το ΔΝΤ παρέχει επίσης βοήθεια έκτακτης ανάγκης για την παροχή υποστήριξης ανάκαμψης από φυσικές καταστροφές και από ένοπλες συγκρούσεις. Όλες οι διευκολύνσεις χωρίς παραχωρήσεις υπόκεινται σε χρεώσεις επιτοκίων του ΔΝΤ που διαμορφώνεται ανάλογα με τα τρέχοντα επιτόκια της αγοράς και που είναι γνωστές σαν «χρεωστικό τέλος», ενώ μεγάλα δάνεια (πάνω από ορισμένα όρια) επιδέχονται πρόσθετες χρεώσεις. Το χρεωστικό τέλος βασίζεται στο επιτόκιο Ειδικών Δικαιωμάτων Ανάληψης (ΕΔΑ) που αναθεωρείται σε εβδομαδιαία βάση λαμβάνοντας υπόψη τις αλλαγές σε βραχυπρόθεσμα επιτόκια που γίνονται στις κυριότερες διεθνείς χρηματο-οικονομικές αγορές. Το ποσό που μπορεί να δανειστεί κάθε χώρα από το ΔΝΤ, που είναι γνωστό σαν όριο πρόσβασης, ποικίλει ανάλογα με το είδος του δανείου αλλά συνήθως αποτελεί πολλαπλάσιο της ποσόστοσης ΔΝΤ της χώρας. Το όριο μπορεί να ξεπεραστεί σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Το Εύκαμπτο Πιστωτικό Όριο δεν έχει προκαθορισμένα όρια πρόσβασης.

Οι νέες Παραχωρητικές Διευκολύνσεις για Χώρες Χαμηλού Εισοδήματος (ΧΧΕ) δημιουργήθηκαν τον Ιανουάριο του 2010 με το Ταμείο Ανάπτυξης και Μείωσης της Ένδειας (ΤΑΜΕ) σαν μέρος μιας ευρύτερης μεταρρύθμισης που έχει σαν στόχο να κάνει την οικονομική υποστήριξη που παρέχει το ΔΝΤ πιό ευέλικτη και προσαρμοσμένη να αντιμετωπίσει τις ποικιλόμορφες ανάγκες των ΧΧΕ. Τα όρια πρόσβασης και τα πρότυπα έχουν περίπου διπλασιαστεί σε σύγκριση με τα επίπεδα πρίν από την κρίση. Οι όροι χρηματοδότησης έχουν γίνει πιο παραχωρητικοί, ενώ το επιτόκιο αναθεωρείται κάθε δύο χρόνια. Όλες οι διευκολύνσεις υποστηρίζουν κρατικά προγράμματα που στοχεύουν στην επίτευξη σταθερής μακρο-οικονομικής θέσης μαζί με ισχυρή και διαρκή ανάπτυξη, καθώς και τη μείωση της ένδειας.

• Η Διευκόλυνση Εκτεταμένης Πίστωσης (ΔΕΠ) διαδέχεται τη Διευκόλυνση Ανάπτυξης και Μείωσης της Ένδειας (ΔΑΜΕ) σαν το κύριο όργανο του ΔΝΤ για την παροχή μεσοπρόθεσμης υποστήριξης των ΧΧΕ με παρατεινόμενα προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών. Η χρηματοδότηση από τη ΔΕΠ προς το παρόν έχει μηδενικό επιτόκιο με χαριστική περίοδο 5,5 ετών και τελική διάρκεια 10 ετών.
• Η Διευκόλυνση Ετοιμότητας Παροχής Πίστωσης (ΔΕΠΠ) παρέχει οικονομική υποστήριξη σε ΧΧΕ με βραχυπρόθεσμα προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών. Η ΔΕΠΠ αντικαθιστά το Τμήμα Υψηλής Πρόσβασης της Διευκόλυνσης Εξωγενών Πληγμάτων και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μεγάλο φάσμα περιστάσεων, ακόμη και σε προληπτική βάση. Η χρηματοδότηση από τη ΔΕΠΠ προς το παρόν έχει μηδενικό επιτόκιο με χαριστική περίοδο 4 ετών και τελική διάρκεια 8 ετών.
• Η Διευκόλυνση Ταχείας Πίστωσης (ΔΤΠ) παρέχει ταχεία οικονομική υποστήριξη με περιορισμένους όρους για ΧΧΕ που αντιμετωπίζουν επείγουσα ανάγκη ισολογισμού πληρωμών. Η ΔΤΠ βελτιστοποιεί την έκτακτη υποστήριξη του ΔΝΤ για τις ΧΧΕ και μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ευελιξία σε μεγάλο φάσμα περιστάσεων. Η χρηματοδότηση από την ΔΤΠ προς το παρόν έχει μηδενικό επιτόκιο με χαριστική περίοδο 5,5 ετών και τελική διάρκεια 10 ετών.

Διευθετήσεις Ετοιμότητας (ΔΕ). Ο κύριος όγκος βοήθειας από το ΔΝΤ σε χώρες μεσαίου εισοδήματος παρέχεται από τις Διευθετήσεις Ετοιμότητας. Οι ΔΕ είναι σχεδιασμένες για να παρέχουν βοήθεια σε χώρες με βραχυπρόθεσμα προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών. Οι στόχοι το προγράμματος είναι σχεδιασμένοι να αντιμετωπίσουν αυτά τα προβλήματα και οι οικονομικές παροχές του ΔΝΤ γίνονται με την προϋπόθεση ότι θα επιτευχθούν οι προκαθορισμένοι στόχοι (προϋποθετικότητα). Η διάρκεια των ΔΕ είναι συνήθως 12-24 μήνες και η αποπληρωμή γίνεται μέσα σε 3.25 – 5 χρόνια από την ημερομηνία της οικονομικής παροχής. Οι ΔΕ μπορούν να παρασχεθούν σε προληπτική βάση –όπου οι χώρες επιλέγουν να μήν παραλάβουν τα εγκεκριμένα κονδύλια, αλλά να τα έχουν στην επιλεκτική τους διάθεση σε περίπτωση επιδείνωσης των συνθηκών- μέσα στο πλαίσιο κανονικών ορίων πρόσβασης καθώς και σε εξαιρετικές περιπτώσεις. Οι ΔΕ διακρίνονται από ευελιξία όσον αφορά τη σταδιακή τους διάθεση, με τη δυνατότητα ενισχυμένης αρχικής παροχής, αν χρειαστεί.

Το Εύκαμπτο Πιστωτικό Όριο (ΕΠΟ). Το ΕΠΟ είναι για χώρες με πολύ ισχυρά θεμέλια και καλό ιστορικό εφαρμογής πολιτικών, και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για σκοπούς πρόληψης κρίσεων. Οι διευθετήσεις ΕΠΟ εγκρίνονται για χώρες που πληρούν προκαθορισμένα κριτήρια. Η διάρκεια των ΕΠΟ είναι 6 μήνες μέχρι 1 χρόνο (με επανεξέταση στη μέση της περιόδου) και η αποπληρωμή είναι στα ίδια επίπεδα με τις Διευθετήσεις Ετοιμότητας (ΔΕ). Η πρόσβαση καθορίζεται σε ατομική βάση, δέν υπόκειται σε κανονικά όρια πρόσβασης και γίνεται με μια προκαταβολική παροχή και όχι σταδιακά. Οι παροχές ΕΠΟ δεν υπόκεινται σε προϋποθέσεις εφαρμογής συγκεκριμένων πολιτικών όπως γίνεται στις περιπτώσεις ΔΕ. Υπάρχει ευελιξία απόσυρσης κονδυλίων έναντι του πιστωτικού ορίου κατά το χρόνο της έγκρισής του ή μπορεί να θεωρηθεί προληπτική πίστωση.

Η Διευκόλυνση Εκτεκταμένου Ταμείου (ΔΕΤ). Αυτή η διευκόλυνση δημιουργήθηκε το 1974 για να βοηθήσει τις χώρες μέλη να αντιμετωπίσουν μακροπρόθεσμα προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών οι οποίες χρειάζονται θεμελιώδεις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Κατά συνέπεια, οι διευθετήσεις σύμφωνα με τη ΔΕΤ έχουν μεγαλύτερη διάρκεια από αυτές των Διευθετήσεων Ετοιμότητας (ΔΕ) και συνήθως έχουν διάρκεια 3 ετών. Η αποπληρωμή γίνεται σε 4,5 – 5 χρόνια από την ημερομηνία καταβολής των κονδυλίων.

Βοήθεια έκτακτης ανάγκης. Το ΔΝΤ παρέχει βοήθεια έκτακτης ανάγκης σε χώρες που υπέφεραν από φυσικές καταστροφές ή που βγαίνουν από ένοπλες συγκρούσεις. Τα δάνεια έκτακτης ανάγκης υπόκεινται σε βασικό χρεωστικό τέλος αν και διατίθενται επιχορηγήσεις τόκων σε ορισμένες χώρες ανάλογα με τη διαθεσιμότητά τους. Τα δάνεια πρέπει να αποπληρωθούν μέσα σε 3,25 – 5 χρόνια.